دهان اوّلین عضو دستگاه گوارش بدن است که غذا و آب برای گوارش اول وارد این عضو می‌شوند. دهان شامل حفره دهان، دندانهازبان،بزاق، لثه و سقف دهان است. فک بالا ثابت است و حرکت نمی‌کند. ولی فک پائین حرکت دارد و عمل باز و بسته شدن دهان را انجام می‌دهد. در داخل استخوان هر فک حفراتی وجود دارد که ریشه دندانها در آن قرار می‌گیرد. در این حفرات دندانها بوسیله الیاف دور دندان به استخوان فک متصل می‌شوند. روی آرواره‌ها و دور دندان را لثه می‌پوشاند. به آرواره لثه و الیاف نگهدارنده دور دندان بافت نگهدارنده دندان گفته میشود. دهان انسان در اعمال زیادی نظیر حرف زدن خندیدن. چشیدن . گاز گرفتن. جویدن و بلعیدن غذا شرکت دارد. اولین قدم در راه گوارش غذا. خرد کرد و جویدن مواد غذایی است که توسط دندانها صورت می‌گیرد . هرکدام از دندانها با شکل خاص خود به عمل جویدن کمک کی کنند.دندانهای پیشین برای بریدن .دندانهای نیش برای پاره کردن و دنداهای آسیا برای خرد کردن لقمه شکل گرفته‌است
عصب گیری دهان
سقف دهان اعصاب خود را از اعصاب بزرگ کامی و نیز پالاتین که فیبرهایشان را از عصب ماکزیلاری می گیرند تامین می کند. کف دهان توسط شاخه ای ازعصب مندیبولار که عصب زبانی نامیده می شود عصب دهی می شود.گونه نیز توسط شاخه ای از عصب مندیبولار بنام یوکال عصب دهی می شود.
سلامتی دهان
دهان سالم با توجه روزانه به بهداشت دهان و رژیم غذایی مناسب حاصل میشود بوی دهان
بوی دهان علاوه بر محتویاتش، یعنی دندانها، لثه، زبان، غدد بزاقی و مخاط، به علت موقعیت و ارتباط خاص خود با دستگاه‌های تنفسی و گوارشی، منعکس‌کنندۀ حالات سلامت و بیماری این دستگاه‌ها است. بوی دهان ممکن است نشانۀ وجود عارضه و ضایعه‌ای در یکی از قسمت‌های مرتبط با آن باشد.
برنامه‌های انجام شده در مورد سلامتی دهان
سلامتی افراد جامعه، نقش مؤثری در پیشرفت آن جامعه دارد. سلامت، محور توسعه‌است و سطح سلامتی جامعه نیز از توسعه یافتگی آن تأثیر می‌گیرد. ثاتیر دهان و دندان در سلامتی یک فرد و در نتیجه یک جامعه چنان مهم است که هم اکنون یکی از ۱۱ شعار مهم قرن بیست و یکم است .
شعار ۸۰-۲۰ نمونه‌ای از آنها است و به معنای وجود حداقل ۲۰ دندان طبیعی در دهان هشتاد ساله‌ها در دهـه آغازین قرن بیست و یکم می‌باشد. تحقق این شعارها نیازمند( (DMFT) گروه سنی) است DMFT : عبارت است از دندانهای دایمی که دچار پوسیدگی شده یا در نتیجه پوسیدگی کشیده یا افتاده و یا پر شده باشند.
نقش دهان در سلامتی انسان
دهان انسان جز تکمیلی بدن او محسوب میشود پس اگر ان دچار بیماری شود می‌توانند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد برای مثال وقتی که لثه فرد دچار خونریزی میشود باکترهای پلا ک دندان می‌توانند از این طریق وارد بدن انسان شده، و عامل ایجاد بیماری‌هایی از قبیل ذات الریه، بیماریهای تنفسی و دیابت شوند. سلامتی دهان در زنان و مردان متفاوت است.
دندان
خمیر دندانها و مسواک ها
تاریخچهٔ خمیر دندانها به سال ۱۷۸۰ برمی گردد. در قرن نوزدهم خمیر داندان‌ها به صورت پودربودن ولی امروزه یک خمیر دندان معمولی از مواد زیر ساخته میشود
- مونوفلوروفسفات سدیم
- رنگ.
- طعم.
- فلوراید
- مواد کف زا.
- پاک کننده ها
- مواد رطوبت زا
امروزه خمیر دندان چنان تفاوتی با هم ندارند ولی به علت این که مسواک نفش بسیار مهمی در سلامتی دهان دارد باید در انتخاب آن دقت کرد و بعد از هر بار مسوا ک زدن، مسواک را باید به خوبی شست. یک مسواک خوب باید نرم بوده و دارای رشته‌های نایلنی باشدو اندازهٔ آن باید مناسب دهان فرد باشد. روش‌های مسواک زدن برای کودکان افراد معمولی و معلول متفاوت است بهتر است بهد از هر وعدهی غذا دندانها را مسواک زد.برای پاک کردن سطوح بین دندان از نخ داندان استفاده شود .
سیگار و سلامت دهان
سیگار باعث سیاه شدن دندانها به علت نیکوتین و تار موجود در سیگار، بیماریهای لثه به علت تشکیل پلاک باکتری و لقی دندانها به علت مشکل در روند تر میم بافتی لثه‌ها، میشود و اگر بیش از اندازه مصرف شود باعث سرطان دهان، ریه و مجاری تنفسی نیز میشود. بعد از سایده شدن موهای مسواک باید تعویض شود
جرم گیری
انواع لکه‌های رنگی در دهان:
- لکه‌هایی که در اثر پوسیدگی به وجود می‌ایند .
- لکه‌هایی که در ساختمان خود دندان وجود دارند .
- لکه‌هایی که در اثر رسوبات مواد غذایی حاصل می‌شوند .
جرم گیری مربو به ان دسته از لکه‌هایی میشود که در اثر رسوب مواد غذایی در نقاطی از دندان و لثه‌ها که کمتر قابل دید هستند رسوب مواد غذایی در این نقاط بستر مناسبی را برای رشد میکرو بها فراهم می‌اورد این جرم‌ها که به مرور زمان به صورت لکه‌های سیاه رنگ ظاهر می‌شوند با مسواک زدن از بین نمی‌روند این جرم‌ها که بیشترین در صد تشکیل دهندهٔ انها انواع میکروبهای خطر ناک هستند در اثر گذشت زمان باعث تخریب لثه‌ها و در نهایت ایجاد انواع بیماریهای دهان و لق شدن دندانها می‌شوند . جهت جلوگیری از ایجاد جرم دردهان بایدبه نکات زیر توجه کرد
- استفادهی صحیح از مسواک و نخ دندان.
- رعایت بهداشت دهان .
- جرم گیری دندانها در هر سال .
دندان در اوردن
پدیده دندان درآوردن عبارت است از ظهور متوالی دندانهای شیری و دایمی. دندانهای جدید به‌طور مداوم از ۶ ماهگی تا ۳ سالگی در می‌آیند. کودک بین ۱۲-۶ سالگی دندانهای شیری خود را از دست می‌دهد و دندانهای دایمی جای آنها را می‌گیرد. به‌طور متوسط اولین مجموعه دندانها در مدت‌کوتاهی بعد از دومین سالروز تولد، کامل می‌گردد.
تولید بیش از حد بزاق، دندان قروچه و جویدن هر چیزی که بچه بتواند بگیرد، درد (این علامت را نمی‌توان ثابت کرد ولی احتمالاً ایجاد می‌گردد)، لثه‌ها ممکن است قرمز و متورم شوند، تحریک‌پذیری ، کج خلقی؛ لجبازی ، اشکال در به خواب رفتن ، گریه بیش از حدمعمول . دندان در آوردن هرگز نباید علت تب، استفراغ، اسهال، بی‌اشتهایی طولانی، درد گوش، تشنج، سرفه یا بثور محل پوشک در نظر گرفته شود. اینها علایم یک بیماری هستند.
§ علل
تکامل فیزیولوژیک طبیعی، عوامل افزایش‌دهنده خطر. مشکلات مربوط به دندان در آوردن با هیچ یک از عوامل خطرزای شناخته شده ارتباط ندارند.
مشکلات مربوط به دندان در آوردن را نمی‌توان پیشگیری کرد ولی می‌توان علایم آن را تسکین داد. زمان دندان در آوردن بسیار متغیر است. البته توالی دندان در آوردن طبیعی در کودکان به شرح زیر است: اولین دندانها (دندانهای پیش تحتانی) در حدود ۶ ماهگی، در دخترها زودتر از پسرها اولین دندان دایمی در حدود ۶ سالگی دندانهای آسیای کوچک بین ۱۲-۱۰ سالگی دندانهای آسیای بزرگ در حدود ۱۲ سالگی عواقب مورد انتظار ناراحتی حاصل از دندان درآوردن را می‌توان به‌طور نسبی تسکین داد.
دندان درآوردن ممکن است به اشتباه به عنوان یک بیماری تب زا تشخیص داده شود.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان با انحلا ل مینای دندان به وسیلهٔ اسید شروع میشود این اسید از باکتری‌هایی ترشح میشود که کربوهیدرات‌های موجود در غذا را تخمیر می‌کنند در واقع پوسیدگی دندان وقتی ایجاد میشود که مصرف کربو هیدرات ها زیاد باشد. دیگر عوامل مو ثر در تو سعه پوسیدگی دندان عبارتند از ژنتیک، تغذیه، رفتار، نژاد، سن وعوامل میزبان.در ان دسته از دندان هاییی که چگالی مینای کمتری دارند پوسیدگی دندان در انها بیشتر صورت می‌گیرد.سوراخ‌های پوسیدگی در دندان وقتی صورت می‌گیرد که بعد از حملهی اسید مادهی معدنی از دست رفته به اندازهٔ کافی بازسازی نشده باشد این سوراخ‌ها تحت دو شرایط حاصل میشود یکی اینکه فرد در تمیز کردن دندانهای خود از خمیر دندان حاوی فلوریدا استفاده ننمایید و دیگری این که مصرف کربوهیدرات‌ها در این فرد خیلی زیاد باشد.
فرسایش دندان
مهم‌ترین علت از دست رفتن استحکام دندان فرسایش ان است که اسیدهای غذایی مهم‌ترین عامل این پوسیدگی‌ها شناخته شده‌اند با این که وقتی دندانی شروع به فاسد شدن می‌کند بزاق دهان کار حفاظت در دهان را شروع می‌کند اما اگر این حملهٔ اسیدی قوی باشد بزاق دهان نمی‌توانند از دهان فرد محافظت نماید و در نتیجه به تدریج دندان فرد دچار فرسایش میشود. مصرف ساکارز مهم‌ترین عامل پوسیدگی شدید دندانها تا به حال شناخته شده‌اند
- راه‌های پیشگیری از فرسایش دندانها
- رعایت بهداشت دهان
- استفاده از خمیر دندانهای حاوی فلوریدا
- توجهبه رژیم غذایی
- عدم استفاده از نوشابه‌های اسیدی و گاز دار
- خوردن مقدار کمی پنیر پس از غذا
- جویدن ادامس بعد از غذا
- عدم استفاده از کربو هیدرات‌ها به هنگاه خواب
- مراجعهٔ منظم به دندانپزشک.
دهان خندقی
دهان خندقی عبارت است از عفونت بافت بین دندانها، مسری یا سرطانی نیست. در صورت عدم درمان، دهان خندقی می‌تواند به غدد لنفاوی،لوزه ها، طناب های مغزی،نایژه ها، مقعد یا مهبل گسترش یابد. هر دو جنس و تمامی سنین را مبتلا می‌کند ولی در جوانان (۴۰-۲۰ ساله) شایعتر است.
لثه دردناک، خونریزی از لثه در هنگام فشار دادن آن، ترشح بیش از حد بزاق ، نفس بدبو ، زخمهای پوشیده با غشای خاکستری روی لثه‌ها، بلع همراه با سختی ، تکلم مشکل ،
رشد غیرطبیعی باسیل‌های قارچی‌شکل و یک اسپیروکت. این میکروب‌ها ارگانیسم‌های کوچکی هستند که معمولاً بدون آزاری در گردن لثه‌ها وجود دارند. عوامل افزایش‌دهنده خطر تغذیه نامناسب، بیماری که باعث کاهش مقاومت شده باشد، سیگار کشیدن ، استرس ، بهداشت نامناسب دهان، رسوب جرم دندان، پلاک یا غذا بین دندانها.
بهداشت دهان را حفظ کنید. برای مسواک زدن دندانها: هر روز با یک مسواک نرم، دندانها را از پلاک‌های چسبنده و آشکار پاک کنید. در هر لحظه یک قسمت از دندانها را مسواک کنید. سپس زبان را مسواک بزنید. یک مسواک نرم نسبت به یک مسواک سفت آسیب کمتری به دندانها و لثه وارد می‌کند. برای استفاده از نخ دندان: مطابق دستورالعمل مندرج در برچسب بسته یا دستورالعمل دندانپزشک خود، از نخ دندان مومی یا غیرمومی استفاده کنید. از یک رژیم غذایی کاملاً متعادل استفاده کنید. سیگار نکشید.
سرطان دهان
سرطان دهان رشد سلول های بدخیم در دهان یا زبان می‌باشد این سرطان بیشتر در بزرگسالان دیده میشود علایم این بیماری یک برامدگی رنگ پریده در دهان می‌باشد که امکان بزرگ شدن و خونریزی این برامدگی وجود دارد این بیماری دراثر مصرف تنکابو و الکل و... حاصل میشود این سرطان اگر خوش خیم باشد با عمل جراحی ان غده را بر می‌دارند در غیر این صورت بیمار بایستی از دارو های ضد سرطان استفاده نماید.
برفک دهان
تکه‌های سفید رنگ در دهان نوزاد به طوری که نوزاد نمی‌توانند به خوبی شیر بخورد.عامل این بیماری رشد کاندیدا آلبیکنس می‌باشد.این بیماری بیشتر از طریق انتقال عفونت از مونیلیاز واژینال مادری به مخاط دهان نوزاد صورت می‌گیرد. همچنین عدم دقت در تمیز کردن شیشهٔ شیر نوزادو الوده شدن سینهٔ مادر به عفونت قارچی نیز می‌توانند از عوامل اصلی این بیماری باشد. داروی این بیماری سوسپانسیون نیستاتین است که این دارو را باید طوری استفاده کرد که به تمام قسمت دهان برسد در واقع باید تمامی سطح برفک‌ها را بپوشاند.
عفونت غددبزاقی
عفونت غدد بزاقی ناشی از میکروبهای عفونت‌زا به‌غیر از ویروس عامل اوریون. این بیماری در کودکان شایعتر است.
درد و تورم غدد بزاقی پاروتید (بناگوشی) یا زیرزبانی درد و تورم غدد لنفاوی گردن (تحت فکی) احساس طعم ناخوشایند در دهان به‌دلیل وجود عفونت غدد بزاقی تب
عفونت باکتریایی ناشی از استافیلوکوک یا گونه دیگری از باکتری‌ها عوامل افزایش‌دهنده خطر سن بالای ۶۰ سال استعمال کاهش مقاومت بدن شده باشد، به‌خصوص عفونت‌های دهان مصرف داروهایی که باعث خشکی دهان می‌گردند. سنگ مجاری غدد بزاقی
دندانها را به‌طور مکرر مسواک زده و پاک نمایید و به‌خصوص هنگامی که بیماری دهان وجود دارد. از دهان شویه‌های ضدعفونی‌کننده استفاده نمایید. به‌طور منظم جهت ارزیابی وضعیت دندانها به دنادنپزشک خود مراجعه نمایید. عواقب موردانتظار با درمان معمولاً در عرض دو هفته بهبود می‌یابد. اگر غده بزاقی در اثر وجود سنگین یا بافت جوشگاهی مسدود گردد، قبل از اقدام به درمان طبی، جراحی لازم است. عوارض احتمالی انسداد دایمی و کامل مجاری غدد بزاقی که نیازمند جراحی است.
اصول کلی بررسی‌های تشخیصی ممکن است شامل آزمایش‌هایی نظیر کشت چرک‌گرفته‌شده از غده عفونی باشد. استفاده از کمپرس آب گرم یا بالشتک گرم‌کننده تنظیم‌شده بر روی درجه کم برای تخفیف درد و تسریع بهبودی کمک‌کننده‌است. داروها آنتی بیوتیک ها برای مقابله با عفونت برای درد خفیف، استفاده از داروهای بدون نسخه نظیر استامینوفن ممکن است کافی باشد. فعالیت محدودیتی وجود ندارد. پس از برطرف شدن تب، فعالیت‌های طبیعی خود را از سر بگیرید. رژیم غذایی رژیم خاصی نیاز نیست. روزانه حداقل ۸-۶ لیوان مایعات مصرف کنید. در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید. اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان دارای علایم عفونت غدد بزاقی باشید. عدم بهبود عفونت در عرض ۴ روز درمان یا تشدید علایم با وجود درمان تداوم تب با وجود درمان، یا عود آن پس از درمان.
بوی بد دهان
بیشترین علت بوی بد داهان عامل‌های موضعی است باید گفت که بوی بد دهان نشان دهندهٔ یک بیماری در دهان است که باید به موقع شناسایی و درمان شود طبق مطالعات انجام شده ترکیب گوگرد دار متیل مرکاپتان، سولفید هیروژن و دی متیل سولفات سه عامل اصلی بوی بد دهان شناخته شده‌اند بیماریهای سینوس نظیر سینوسیت مزمن و فیستول سینوس دهانی بیماریهای بینی ازجمله رینیت آتروفیک سل و سیفیلیس و رینیت چرکی همراه با ترشح و بیماری های حلق، بیماری های دستگاه تنفسی تحتانی ،اختلالات گوارشی و سوء حضم، زخمهای معده و سرطان مری و معده و یبوست و عفونت‌های روده‌ای نیز باعث بوی بد دهان میشود. راه‌های درمان این بیماری:
- شناخت به موقع بیمارهایی که موجب ایجاد بوی بد در دهان میشود و در مان آن
- نظافت دهان
- استفادهٔ درست از مسواک
- GetBC(7);
